Παιδοψυχιατρος

Τι είναι ο παιδοψυχίατρος;

Ο παιδοψυχίατρος είναι ένας ιατρός που μετά τη βασική εξαετή εκπαίδευσή του στην ιατρική σχολή, ειδικεύεται στην παιδοψυχιατρική (ψυχιατρική παιδιών και εφήβων). Η εξειδίκευση στην παιδοψυχατρική διαρκεί τεσσεράμισι χρόνια και περιλαμβάνει εκπαίδευση στη νευρολογία, την ψυχιατρική ενηλίκων και την ψυχιατρική παιδιών και εφήβων.

Πώς εκπαιδεύεται ένας παιδοψυχίατρος;

Κατά τη διάρκεια της εξειδίκευσής του ο παιδοψυχίατρος εργάζεται σε κλινικές δημόσιων / πανεπιστημιακών νοσοκομείων, καθώς και σε εξειδικευμένες ιατρικές υπηρεσίες τους (ιατροπαιδαγωγικά κέντρα), οι οποίες έχουν πάρει επίσημη έγκριση από το Υπουργείο Υγείας και την Παιδοψυχιατρική Εταιρεία Ελλάδος για εκπαίδευση στην παιδοψυχιατρική. Κατά τη διάρκειά της εκπαιδευσής του ο ειδικευόμενος παιδοψυχίατρος αναλαμβάνει διαγνωστικά και θεραπευτικά μεγάλο αριθμό περιστατικών, τα οποία καλύπτουν όλη τη γκάμα των ψυχοσυναισθηματικών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν τα παιδιά και οι έφηβοι, με την εποπτεία έμπειρων επιμελητών ιατρών που είναι εκπαιδευτές στις κλινικές /υπηρεσίες υγείας.

Τι περιλαμβάνει αυτή η εκπαίδευση;

Σε γενικές γραμμές ο παιδοψυχίατρος εκπαιδεύεται να αναγνωρίζει τα ψυχοπαθολογικά συμπώματα που παρατηρούνται στα παιδιά και τους εφήβους, καθώς και τις διαφορές τους από εκείνα που παρατηρούνται στους ενηλίκους. Γνωρίζει τις θεωρίες που αφορούν την φυσιολογική (οργανική, γνωστική και ψυχοσυναισθηματική) ανάπτυξη των παιδιών από τη γέννηση μέχρι και την ενηλικίωση, γνωρίζει αναπτυξιακή ψυχολογία και έχει γνώσεις νευροψυχολογίας. Εφαρμόζει στην εργασία του την ιατρική επιστήμη σε συνδυασμό με ψυχολογική, παιδαγωγική και κοινωνική εμπειρία. Κατανοεί και επεξεργάζεται βιολογικές (ψυχοφαρμακολογία), ψυχοθεραπευτικές και παιδαγωγικές μεθόδους θεραπείας και αποκατάστασης. Η εκπαίδευσή του, του παρέχει τη θεμελιώδη γνώση και ικανότητα για να ασχοληθεί με την πρόληψη, διάγνωση και θεραπεία των ψυχικών, συναισθηματικών και συμπεριφορικών προβλημάτων σε παιδιά και εφήβους.

Ποιες είναι οι αρμοδιότητες ενός παιδοψυχιάτρου;

 Κάνει εξέταση (εκτίμηση), διάγνωση και θεραπεία σε παιδιά και εφήβους με δυκολίες στη συμπεριφορά, το συναίσθημα και την ανάπτυξη ή με ψυχιατρικές διαταραχές. Για το σκοπό αυτό ο παιδοψυχίατρος συνεργάζεται τόσο με τα ίδια τα παιδιά, όσο και με τις οικογένειές τους. Συμμετέχει στη θεραπεία μελών οικογενειών με διαταραγμένες τις μεταξύ τους σχέσεις, ακόμα κι αν αυτά τα μέλη δεν έχουν παρουσιάσει ψυχιατρικά συμπτώματα. Συνεργάζεται με επαγγελματίες γενικής, ψυχικής υγείας και ειδικής αγωγής (ιατρούς άλλων ειδικοτήτων, ψυχολόγους, λογοθεραπευτές, εργοθεραπευτές, ειδικούς παιδαγωγούς), με εκπαιδευτικούς και σχολεία, τόσο κατά τη διάγνωση, όσο και για το θεραπευτικό σχεδιασμό. Κατά περίπτωση συμπληρώνει, συντονίζει κι εποπτεύει το θεραπευτικό έργο άλλων επαγγελματιών. Παρέχει εξειδικευμένες συμβουλές και υποστήριξη σε ενήλικες, ειδικότερα όσον αφορά το παιδαγωγικό μέρος του ρόλου τους σαν γονείς. Συμμετέχει στην αντιμετώπιση ζητημάτων κηδεμονίας, δικαιώματος επιμέλειας και ζητημάτων παιδικής κακοποίησης. Πραγματοποιεί εκτιμήσεις για τη συγκέντρωση στοιχείων που χρησιμοποιούνται από κοινωνικές υπηρεσίες και δικαστήρια. Παρέχει υπηρεσίες ως εμπειρογνώμων σε δικαστήρια. Παρεμβαίνει για την αντιμετώπιση ψυχοκοινωνικών κρίσεων. Εργάζεται προληπτκά για τον έγκαιρο εντοπισμό παιδιών και εφήβων με υψηλό κίνδυνο να εμφανίσουν ψυχιατρικές διαταραχές και προχωρεί σε προληπτικές ενέργειες και δράσεις σε συνεργασία με άλλες υπηρεσίες και φορείς που είναι υπεύθυνοι για την ευημερία και την εκπαίδευση παιδιών και νέων ατόμων.

Πώς εξετάζει ένας παιδοψυχίατρος;

 Κατά την πρώτη επίσκεψη ο ειδικός παίρνει συνήθως από τους γονείς ένα λεπτομερές παιδοψυχιατρικό ιστορικό. Εκτός από τον λόγο που τους οδήγησε να απευθυνθούν στον παιδοψυχίατρο, το ιστορικό αυτό περιλαμβάνει στοιχεία από την αναπτυξιακή, σχολική, και κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού, καθώς και πληροφορίες για την οικογένεια, αλλά και για τις παρεμβάσεις που τυχόν έχουν γίνει στο παρελθόν. Συμπληρωματικά με το ιστορικό ο παιδοψυχίατρος μπορεί να χρειαστεί να δώσει ειδικά ερωτηματολόγια για την καταγραφή και την αξιολόγηση συμπτωμάτων, ώστε να καταλήξει σε μια όσο πιο ακριβή εκτίμηση, αλλά και για να σχεδιάσει τη θεραπεία και να παρακολουθήσει την πορεία της παρέμβασης που θα προτείνει.

  Μετά το ιστορικό ακολουθεί η παιδοψυχιατρική εκτίμηση. Σε μία ή περισσότερες συναντήσεις με το ίδιο το παιδί ή τον έφηβο, ο παιδοψυχίατρος μέσα από προσωπική επαφή, παρατήρηση, παιχνίδι (για τα μικρότερα παιδιά) και επικοινωνία με τρόπο που ταιριάζει στην ηλικία και το νοητικό επίπεδο του παιδιού/εφήβου, κάνει μια εξειδικευμένη εκτίμηση των δυσκολιών που καταγράφηκαν στο ιστορικό και σχηματίζει μια άποψη για το παιδί και τα χαρακτηριστικά του. Για να συλλέξει τις πληροφορίες ώστε συμπληρώσει μια, όσο πιο πλήρη εικόνα της κατάστασης, συχνά ο παιδοψυχίατρος χρειάζεται να επικοινωνήσει με τους εκπαιδευτικούς του παιδιού, άλλους ειδικούς που ασχολούνται μαζί του (πχ λογοθεραπευτές, εργοθεραπευτές), ενώ σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να κρίνει χρήσιμη τη συνάντηση και επικοινωνία με άλλα μέλη της οικογένειας (πχ αδέρφια, παππούδες). Επίσης, κατά περίπτωση μπορεί να παραπέμψει σε άλλους ιατρούς για συμπληρωματικές εξετάσεις (πχ παιδίατρο, παιδονευρολόγο, παιδο-ενδοκρινολόγο) ή ειδικούς επαγγελματίες (πχ ψυχολόγο, λόγο/εργο θεραπευτή), ώστε να έχει τα στοιχεία που κρίνει ότι είναι αναγκαία για την εκτίμησή του παιδιού (τεστ νοημοσύνης, εκτίμηση δεξιοτήτων, μαθησιακή αξιολόγηση κλπ).

Χρησιμοποιεί κάποια ειδικά εργαλεία ή ιατρικές διαδικασίες ο παιδοψυχίατρος;

  Πρέπει κανείς να έχει υπόψη του ότι το σημαντικότερο εργαλείο εξέτασης στην παιδοψυχιατρική εργασία είναι το παιχνίδι, ο προσωπικός διάλογος και η δημιουργία σχέσης με το παιδί, τον έφηβο και την οικογένειά του. Η παιδοψυχιατρική εκτίμηση περιλαμβάνει στοιχεία από την παρατήρηση ολόκληρου του συστήματος όπου ζει και κινείται ένα παιδί, και από το οποίο δεν είναι ξεκομμένο ή ανεξάρτητο. Δεν είναι τυχαίο, ούτε υπερβολή αυτό που λέγεται, ότι δηλαδή η παιδοψυχιατρική εκτίμηση ξεκινά ακόμα από την πρώτη τηλεφωνική επικοινωνία με τον γονιό που ζητά βοήθεια, συνεχίζεται στην αίθουσα αναμονής και καταλήγει μέσα στο ιατρείο. Οι γονείς καλούνται να συμμετάσχουν και να συνεργαστούν στην εκτίμηση αλλά και την αντιμετώπιση των δυσκολιών του παιδιού τους και αποτελούν σημαντικότατη πηγή πληροφοριών αλλά και βοήθειας κατά τη θεραπευτική προσπάθεια. Η στάση τους απέναντι στις δυσκολίες που προκύπτουν, το κλίμα που επικρατεί στη σχέση τους με το παιδί (και μεταξύ τους), οι πρακτικές ανατροφής και η ποιότητα της ενασχόλησης τους με τα παιδιά και της διαπαιδαγώγησης που τους παρέχουν και, όχι σπάνια, οι δικές τους προσωπικές στάσεις, εμπειρίες και βιώματα, κρίνουν σε μεγάλο βαθμό την πορεία και την εξέλιξη των προβλημάτων που εμφανίζουν τα παιδιά τους. Λόγω της εκπαίδευσής του, ο παιδοψυχίατρος είναι σε θέση να συλλέξει και να συνθέσει όλα αυτά τα στοιχεία, ώστε να προτείνει μια, όσο το δυνατόν, πιο εύστοχη παρέμβαση χωρίς να παραβλέψει καμιά από τις διαστάσεις (βιολογική, ψυχολογική, οικογενειακή, κοινωνική) που συμβάλλουν στις δυσκολίες του παιδιού και του εφήβου.

Είναι αλήθεια ότι στον παιδοψυχίατρο απευθύνονται μόνο όσα παιδιά και έφηβοι υποφέρουν από σοβαρές ψυχιατρικές διαταραχές και χρειάζονται να πάρουν φάρμακα;

Υπάρχει μια τέτοια πεποίθηση, που όμως είναι ανακριβής, παραπλανητική και στερεί από σημαντικό αριθμό παιδιών και οικογενειών την αποτελεσματική και αξιόπιστη βοήθεια. Ο παιδοψυχίατρος είναι ο μόνος ειδικός για την ψυχική υγεία του παιδιού και του εφήβου με πραγματική, κλινική γνώση και εκπαίδευση πάνω στο παιδί και τον έφηβο, που έχει ευρεία και σφαιρική γνώση της φυσιολογικής ψυχολογικής και συναισθηματικής ανάπτυξης του ανθρωπίνου όντος από τη γέννηση μέχρι την ενηλικίωση -όχι μόνον των αποκλίσεων και της ψυχοπαθολογίας του. Σημαντικό μέρος της εκπαίδευσης του ειδικευόμενου παιδοψυχιάτρου αλλά και του ρόλου του σαν ειδικός, είναι η καθοδήγηση του στενού ή ευρύτερου περιβάλλοντος όπου ζουν παιδιά και έφηβοι, αλλά και η δυνατότητά του να δίνει έγκυρες και αξιόπιστες κατευθύνσεις και συμβουλές πάνω σε ζητήματα ανατροφής, οικογενειακής λειτουργίας και σε σοβαρά ψυχοκοινωνικά ζητήματα(όπως η υιοθεσία, το διαζύγιο, η απώλεια, η ενδοοικογενειακή βία).

Ποιες καταστάσεις διαγιγνώσκονται, αντιμετωπίζονται ή παρακολουθούνται παιδοψυχιατρικά ;

• Παρεκκλίσεις από τη φυσιολογική ψυχοκινητική/γνωστική ανάπτυξη (νοητική υστέρηση)
• Ειδικές αναπτυξιακές διαταραχές της ομιλίας και της γλώσσας ή της κινητικής λειτουργίας
• Διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές (αυτισμός, σύνδρομο Asperger, σύνδρομο Rett, αποδιοργανωτική διαταραχή της παιδκής ηλικίας)
• Τραυλισμός
• Ειδικές αναπτυξιακές διαταραχές των σχολικών ικανοτήτων (μαθησιακές δυσκολίες)
• Υπερκινητικότητα, Διαταραχές ελλειματικής προσοχής/υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ)
• Διαταραχές διαγωγής, Σχολική άρνηση
• Διαταραχές στη συμπεριφορά και το συναίσθημα
• Διαταραχές της κοινωνικής λειτουργικότητας
• Διαταραχές στη σίτιση και την πρόσληψη τροφής στη βρεφική και νηπιακή ηλικία
• Ενούρηση και εγκόπριση που δεν οφείλονται σε οργανικά αίτια
• Διαταραχές που εκδηλώνονται με τικς (μυοσπάσματα)
• Διαταραχές στερεοτυπικών κινήσεων
• Σύνδρομο Tourette
• Ψυχαναγκαστική- Καταναγκαστική διαταραχή (Ιδεοψυχαναγκαστική)
• Άγχος, Φοβίες, Κρίσεις Πανικού
• Διαταραχές μετά από ψυχοτραυματικό στρες (PTSD)
• Διαταραχές της διάθεσης (συναισθηματικές –κατάθλιψη)
• Ψυχωσικές διαταραχές
• Αυτοκτονική ή αυτοτραυματική συμπεριφορά
• Ψυχογενή Ανορεξία και Bουλιμία
• Διαταραχές του ύπνου στα παιδιά και τους εφήβους
• Ψυχοσωματικές διαταραχές
• Διαταραχές της ταυτότητας του φύλου
• Ψυχικές και συμπεριφορικές διαταραχές που οφείλονται στη χρήση ψυχοδραστικών ουσιών
• Εφηβική παραπτωματικότητα και αντικοινωνική συμπεριφορά
• Επιπτώσεις από την παιδική κακοποίηση, παραμέληση και σεξουαλική παραβίαση
• Ζητήματα που αφορούν το διαζύγιο
• Ζητήματα που προκύπτουν από την υιοθεσία
• Ζητήματα που προκύπτουν από το πένθος και την απώλεια
• Προβλήματα που προκύπτουν ή συνυπάρχουν με γενικές σωματικές καταστάσεις ή νοσήματα (επιληψία, νεανικός διαβήτης, κακοήθεις ασθένειες, αναπηρίες) και ψυχολογικές επιπτώσεις από επείγοντα παιδιατρικά περιστατικά.

Ποιες θεραπείες προτείνει ένας παιδοψυχίατρος;

 Ο παιδοψυχιατρικός θεραπευτικός σχεδιασμός εξαρτάται από το είδος των δυσκολιών που αντιμετωπίζει ένα παιδί ή έφηβος, τη σοβαρότητα τους και την επιβάρυνση που επιφέρουν στη λειτουργικότητα του. Οι συνηθέστερες παρεμβάσεις περιλαμβάνουν συνεδρίες ατομικής συμβουλευτικής ή ψυχοθεραπευτικής υποστήριξη του παιδιού/εφήβου, ψυχοεκπαίδευση της οικογένειας ή/και του παιδιού, συμβουλευτική των γονέων και, όπου κρίνεται απαραίτητο, θεραπεία με φάρμακα (βλ. παρακάτω). Επιπλέον, ο παιδοψυχίατρος μπορεί να προτείνει εξειδικευμένες παρεμβάσεις αποκατάστασης με συνεδρίες λογοθεραπείας, εργοθεραπείας, ή ειδικής διαπαιδαγώγησης, και σε συνεργασία με άλλους επαγγελματίες, συμπληρώνει ή εποπτεύει το θεραπευτικό έργο. Τέλος, δεν είναι λίγες οι φορές που στα πλαίσια της αντιμετώπισης των δυσκολιών ενός παιδιού, ο παιδοψυχίατρος λειτουργεί συμβουλευτικά προς το σχολείο, προτείνοντας παρεμβάσεις που στόχο έχουν την ενίσχυση της θεραπευτικής προσπάθειας.

Τι γίνεται όταν ο παιδοψυχίατρος προτείνει να πάρει το παιδί μου φάρμακα;

Όπως ήδη αναφέρθηκε, κάποιες διαταραχές ή συμπτώματα είτε από τη φύση τους, είτε λόγω της έντασης και της επιβάρυνσης που έχουν επιφέρει στη λειτουργικότητα ενός παιδιού ή εφήβου, κάνουν αναγκαία τη χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής. Οι φαρμακευτικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στην παιδοψυχιατρική, αν και λιγότερες σε είδος και αριθμό, είναι οι ίδιες με εκείνες που συνταγογραφούνται στους ενήλικες. Τα σύγχρονα φαρμακευτικά σκευάσματα που χρησιμοποιούνται στην παιδοψυχιατρική: έχουν λάβει επίσημη έγκριση για τη χρήση τους από διεθνείς ιατρικούς οργανισμούς, ή η χρήση τους υποστηρίζεται από εκτεταμένες κλινικές μελέτες κρίνονται σε γενικές γραμμές ασφαλή χορηγούνται μετά από από τη διενέργεια συγκεκριμένων εξετάσεων (για παράδειγμα: αιματολογικές και βιοχημικές εξετάσεις, καρδιογράφημα, ΗΕΓ, καταγραφή των σωματομετρικών δεικτών του παιδιού) χορηγούνται στη μικρότερη αποτελεσματική δόση και μόνο για όσο χρονικό διάστημα κρίνεται ότι είναι απαραίτητο για τη χορήγησή τους λαμβάνεται πάντα υπόψη το όφελος που αναμένεται να έχουν, σε σχέση με τις πιθανές παρενέργειες. σε κάθε περίπτωση, η φαρμακοθεραπεία δεν θεωρείται πανάκεια στην παιδοψυχιατρική και οφείλει να συνοδεύεται από υποστηρικτική και ψυχοεκπαιδευτική παρέμβαση, ή /και ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση των δυσκολιών του παιδιού/εφήβου, συμβουλευτική των γονέων ή από οποιοδήποτε άλλο μέσο έχει στη διάθεσή του ο παιδοψυχίατρος, προκειμένου να αντιμετωπίσει με τρόπο σφαιρικό και ολοκληρωμένο την κατάσταση. Η τελική απόφαση της χορήγησης ή όχι φαρμάκων σε ένα παιδί ή έφηβο, λαμβάνεται αποκλειστικά σε στενή συνεργασία με τους γονείς (ή και τον έφηβο). Είναι μέσα στο ρόλο και τα καθήκοντα του παιδοψυχιάτρου να διευκολύνει τους γονείς (ή τον έφηβο) ώστε να πάρουν αυτή την απόφαση, αφενός παρέχοντας όλες τις δυνατές πληροφορίες και τα τρέχοντα επιστημονικά δεδομένα και, αφετέρου, με το να είναι διαθέσιμος να απαντήσει σε όλες τις ερωτήσεις και τις απορίες σχετικά με την αγωγή (είδος, διάρκεια, οφέλη, παρενέργειες, πρόγνωση της εξέλιξης με και χωρίς την αγωγή κ.λπ). Τέλος, υπάρχουν ορισμένες περιπτώσεις όπου η έναρξη της θεραπείας με φάρμακο πιθανόν να κριθεί απολύτως αναγκαία προκειμένου να προληφθούν επείγουσες ή απειλητικές για τη ζωή ή την αρτιμέλεια του παιδιού καταστάσεις (σοβαρή κατάθλιψη, αυτοκτονικός ιδεασμός, σοβαρές διαταραχές συμπεριφοράς σε παιδιά με νοητικές/αναπτυξιακές δυσκολίες και σύνδρομα, σοβαρή ψυχογενής ανορεξία). Επίσης, η ίδια ανάγκη για έναρξη αγωγής μπορεί να προκύψει όταν τα συμπτώματα είναι τέτοια, ώστε η καθημερινή λειτουργικότητα του παιδιού ή του εφήβου έχουν διαταραχθεί σε βαθμό, ώστε είναι αδύνατη η οποιασδήποτε άλλη παρέμβαση​(για τη σύνταξη του κειμένου χρησιμοποιήθηκαν οι πληροφορίες που περιλαμβάνονται στο έντυπο: «Κατευθυντήριες αρχές για την εκπαίδευση και την άσκηση της Παιδοψυχιατρικής» της Παιδοψυχιατρικής Εταιρείας Ελλάδας, επιμέλεια: Ιωάννης Τσιάντης, Αναπληρωτής Καθηγητής Παιδοψυχιατρικής, Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών)