Η ανάπτυξη της φωνολογικής επίγνωσης και πως επηρεάζεται από τις διαταραχές ομιλίας

Ως φωνολογική επίγνωση ορίζουμε την ικανότητα του παιδιού να κατανέμει συνειδητά τον προφορικό λόγο στα δομικά του στοιχεία (προτάσεις σε λέξεις, λέξεις σε συλλαβές, συλλαβές σε φωνήματα).

Τα πρώιμα στάδια της επίγνωσης παρουσιάζονται όταν τα παιδιά ξεκινούν την προσπάθεια να διαχωρίζουν τη φωνολογική δομή των λέξεων από το νόημα αυτών. Σε αυτά τα στάδια αναπτύσσεται η ικανότητα επισήμανσης λέξεων που ομοιοκαταληκτούν και η ικανότητα επίγνωσης της παρήχησης (μοίρασμα ενός φωνήματος στην αρχική, μέση ή τελική θέση σε μια συλλαβή ή λέξη).

• Η επίγνωση ομοιοκαταληξίας ξεκινά στην ηλικία των 2 ετών περίπου και έχει παρατηρηθεί ως κρίσιμο σημείο για την ανάπτυξη της φωνολογικής επίγνωσης του παιδιού.
• Η επίγνωση της παρήχησης ξεκινά στην ηλικία των 3 ετών περίπου όπου τα παιδιά είναι σε θέση να παράγουν για παράδειγμα μια λέξη που ξεκινά από έναν συγκεκριμένο ήχο ή να διακρίνουν μια λέξη που δεν ξεκινά με τον ίδιο ήχο. Σύντομα, αυξάνεται η επίγνωση των εσωτερικών στοιχείων της δομής της λέξης με τα παιδιά να ξεκινούν να αναγνωρίζουν ότι οι πολυσύλλαβες λέξεις μπορεί να αποτελούνται από τμήματα.
• Συνήθως ,γύρω στα 4 έτη αναπτύσσεται η συλλαβική επίγνωση με μελέτες να έχουν δείξει ότι το 50% των παιδιών ηλικίας 4 ετών και το 90% των παιδιών ηλικίας 5 ετών να μπορούν να βρουν τον αριθμό των συλλαβών σε μια λέξη.
• Από την ηλικία των 6-7 ετών και μετέπειτα αναπτύσσεται η ικανότητα αναγνώρισης των φωνημάτων ως μονάδες που δημιουργούν συλλαβές και λέξεις.

Σαν ομάδα, τα παιδιά με διαταραχή στην παραγωγή της ομιλίας διατρέχουν κίνδυνο στο να εκδηλώσουν δυσκολίες στην φωνολογική επίγνωση. Αυτό ωστόσο δε σημαίνει πως όλα τα παιδιά με προβλήματα ομιλίας θα έχουν θέματα σε αυτό το κομμάτι. Τα παιδιά με διαταραχές ομιλίας έχουν συγκεκριμένα ελλείμματα στους φωνολογικούς κανόνες και είναι επιρρεπή στο να αντιμετωπίσουν δυσκολίες.

Βάση της έρευνας τα παιδιά προσχολικής ηλικίας με πολλά μη σταθερά λάθη στην ομιλία τους είναι πιο πιθανό να έχουν μεγαλύτερες δυσκολίες στην φωνολογική επίγνωση από τα παιδιά που κάνουν λιγότερα μη σταθερά λάθη. Αυτό μπορεί να οφείλεται και σε ελλείμματα στις φωνολογικές αναπαραστάσεις αυτών των παιδιών (οι πληροφορίες σχετικά με την ακουστική δομή μιας λέξης αποθηκεύονται στις φωνολογικές αναπαραστάσεις).

Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας με φωνολογική διαταραχή με μη σταθερά λάθη έχουν ιδιαίτερες δυσκολίες στην συλλαβική κατάτμηση λέξεων ενώ τα παιδιά με δυσκολίες άρθρωσης σε συγκεκριμένα φωνήματα  παρόλο που μπορούν να αναπαραστήσουν με ακρίβεια τα φωνήματα των λέξεων έχουν χαμηλή επίδοση σε δοκιμασίες κατονομασίας λόγω ελλείμματος στην αρθρωτική ικανότητα και μόνο.

Τα παιδιά με προβλήματα ομιλίας που είναι περισσότερο αρθρωτικά παρά φωνολογικά συνήθως δεν παρουσιάζουν προβλήματα στη φωνολογική επίγνωση.

Σε κάθε περίπτωση η λογοθεραπευτική αξιολόγηση μπορεί να εντοπίσει τα εκάστοτε ελλείμματα και να δημιουργήσει ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα παρέμβασης για την εξάλειψη των δυσκολιών.

Παπαπούλιος Γιώργος,

Λογοθεραπευτής κέντρων Επικοινωνία